In mijn vorige column schreef ik hoe Cyrus de Grote in een reeks imposante veldtochten bijna het gehele Midden-Oosten aan zijn gezag onderwierp. Kenmerkend aan zijn veroveringen is dat hij telkens de bestaande machtsstructuren intact liet en hierop voort bouwde. De Medisch-Perzische stammencoalitie bleef een los samenwerkingsverband tussen Medische en Perzische stammen, koninkrijken als Armenië, Lydië en Bactrië bleven losse koninkrijken en het Babylonische Rijk bleef grotendeels in dezelfde vorm voortbestaan. Het enige verschil was dat Cyrus nu bij al deze mogendheden aan de top van de piramide stond. Cyrus lijkt weinig te hebben gedaan om zijn verzameling koninkrijken om te vormen tot een gecentraliseerde staat. Hij was in de eerste plaats een veldheer die geïnteresseerd was in het verwerven van roem in de strijd. De gedecentraliseerde aard van het vroege Perzische Rijk zou zich echter al snel wreken.
De regering van Cambyses
Toen Cyrus in 530 v. Chr. stierf volgde zijn zoon Cambyses hem op. Cambyses stond voor de moeilijke opgave de reputatie van zijn vader als legendarisch veldheer te evenaren en hij was daarin redelijk succesvol. Zo wist hij Egypte aan zijn rijk toe te voegen, al lijkt hij daarbij op veel weerstand te zijn gestuit. Terwijl Cambyses bezig was zijn gezag in Egypte te consolideren, stelde hij zijn jongere broer Smerdis aan als gouverneur over de oostelijke delen van zijn rijk. Smerdis lijkt erg populair te zijn geweest onder het volk en in 522 v. Chr. besloot hij zichzelf uit te roepen tot koning. Daarop besloot Cambyses terug te keren naar Perzië, maar onderweg stierf hij onder onduidelijke omstandigheden. Smerdis was nu alleenheerser over het Perzische Rijk.
Cambyses neemt farao Psamtik III gevangen.
Naar een Perzische zegel.
De coup van Darius
Zo’n acht maanden na de dood van Cambyses werd Smerdis door zeven Perzische edelen (= krijgsheren) gedood. Hun leider was Darius, een telg uit de clan der Achaemeniden waartoe ook Cyrus behoorde. Volgens Darius was de Smerdis die hij had omgebracht niet de zoon van Cyrus, maar een magiër (= priester) genaamd Gaumata die zich voor Smerdis uitgaf. De echte Smerdis zou al eerder in het geheim door Cambyses zijn omgebracht. Deze voorstelling van zaken wordt door veel moderne geleerden in twijfel getrokken. Waarschijnlijker is dat Darius wel degelijk de echte Smerdis heeft omgebracht en dat het verhaal van de magiër propaganda was uit het pro-Cambyses kamp. Volgens Herodotus was het Cambyses zelf die dit verhaal de wereld in heeft geholpen en van Darius is bekend dat hij in het leger van Cambyses diende. Met de dood van Smerdis riep Darius zichzelf uit tot koning.
De Perzische burgeroorlog
Niet alleen moderne geleerden, maar ook veel tijdgenoten trokken het verhaal van Darius in twijfel. Zij weigerden hem als legitieme opvolger van Cambyses te erkennen. Plaatselijke machthebbers, zoals de Medische krijgsheren en de Babylonische priesters, hadden slechts trouw gezworen aan Cyrus en zijn nageslacht. Het uitsterven van zijn dynastie betekende wat hen betreft dan ook het einde van de Perzische overheersing. Wat hen betreft was er geen Perzisch Rijk, maar slechts een Perzische dynastie die over hun koninkrijk heerste. Direct na de dood van Smerdis verklaarden veel onderworpen koninkrijken zich dan ook onafhankelijk. Opvallend is dat twee Medische troonpretendenten beweerden af te stammen van de legendarische Medische veldheer Cyaxares en dat twee Babylonische troonpretendenten zich uitgaven voor zonen van de laatste Babylonische koning Nabonidus. Blijkbaar wisten deze namen toch nog veel Babyloniërs en Meden te inspireren.
De Bisotun-inscriptie van Darius. Darius staat links extra groot afgebeeld. Hij staat met een voet op de borst van Gaumata de magiër en kijkt neer op negen geketende troonpretendenten. Bovenaan zweeft een Faravahar (beschermgeest). Onder dit reliëf zijn inscripties in het Elamitisch, Babylonisch en Oud-Perzisch aangebracht.
Darius stelt zichzelf voor
Ondanks het felle verzet tegen zijn coup wist Darius alle separatisten in één jaar te verslaan. Zijn verhaal valt te lezen in de befaamde Bisotun-inscriptie. Darius begint zijn inscriptie met een opsomming van al zijn voorouders tot aan Achaemenes, de legendarische aartsvader van de Achaemeniden. Hiermee kent hij een cruciale rol toe aan erfopvolging binnen de Achaemenidische familie. Vervolgens omschrijft Darius zichzelf als een Pers en een Ariër (= Iraniër) en roept hij de vrijwel alleen door Iraanse volken vereerde god Ahura Mazda aan als zijn persoonlijke beschermgod. Hiermee presenteert hij zijn rijk expliciet als een rijk geregeerd door Perzen. Daarna volgt een opsomming van alle landen waarover Darius heerst. Het apart benoemen van al deze landen lijkt op het eerste gezicht een geval van overbodige grootspraak, totdat we ons beseffen dat het hier daadwerkelijk om aparte, grotendeels autonoom functionerende landen gaat.
Darius herstelt de goddelijke orde
Darius vervolgt zijn verhaal met de opmerking dat hij enkel bij de gratie van Ahura Mazda in staat is over al deze landen te heersen. Hij belooft alle welwillende onderdanen te beschermen en alle kwaadwillende onderdanen te vernietigen. Vervolgens vertelt Darius hoe hij alle troonpretendenten heeft verslagen. Hierbij schildert hij de troonpretendenten steevast af als agenten van de Leugen en werpt hij zichzelf op als hersteller van de goddelijke orde. Het ideaal van de koning als handhaver van de goddelijke orde kwam al voor in het oude Assyrië, Het concept van een metafysische entiteit genaamd ‘de Leugen’ die de goddelijke orde aanvalt lijkt echter te zijn ontleend aan de leer van de profeet Zarathustra. De Iraanse volken geloofden al voor het optreden van Zarathustra in een goddelijke orde, maar brachten dit niet in verband met erfelijk koningschap omdat zij dit toen nog niet kenden.
De Poort van Alle Volken te Persepolis. Deze poort moest men passeren wanneer men tribuut bracht.
Foto: Alborzagros
Geboorte van het Perzische Rijk
Darius had een duidelijke visie op de toekomst van zijn rijk. Dit moest een gecentraliseerd rijk zijn met de Perzen aan de top en geregeerd door de clan der Achaemeniden. Dit rijk was met de gratie van Ahura Mazda tot stand gekomen en diende om de hele wereld te verenigen onder Darius’ welwillende heerschappij. Om een centralisatie van de macht te bewerkstelligen stelde Darius vrienden en familieleden aan als satrapen (onderkoningen) over de onderworpen koninkrijken en stelde hij voor elke satrapie de hoogte van het tribuut vast. Als kroon op zijn werk liet hij het imposante paleizencomplex Persepolis bouwen, waar hij uit alle onderworpen landen tribuut ontving. Bij de bouw waren ambachtslieden uit het hele rijk betrokken, die allen goed werden betaald voor hun werk.
Nalatenschap van Darius
Dankzij de hervormingen van Darius heeft het Perzische Rijk bijna tweehonderd jaar kunnen voortbestaan. In deze tweehonderd jaar waren de verschillende culturen in het gebied dat we nu het Midden-Oosten noemen – divers als ze waren – verenigd in één wereldrijk en raakten ze sterk met elkaar verstrengeld. Hiermee legde het Achaemenidische Rijk de basis voor vele oosterse wereldrijken die nog zouden komen, tot het Abbasidische kalifaat aan toe.