Het Perzische Rijk (550-330 v. Chr.) was de eerste grootmacht die erin slaagde van het Midden-Oosten een politieke eenheid te maken. De Perzen verenigden tientallen volken onder hun gezag en zorgden zo voor een langdurige vrede. Onder het Perzische gezag bloeide de langeafstandshandel en kwamen verschillende culturen met elkaar in contact. De vraag hoe dit Perzische Rijk tot stand kwam en hoe het zich als politieke eenheid heeft weten te handhaven blijft tot op heden onbeantwoord. Op dit moment lopen verschillende onderzoeksprojecten die deze vraag – elk op hun eigen manier – proberen te beantwoorden. Zo ook in Nederland. Helaas bereiken de inzichten van deze onderzoeksprojecten nauwelijks het brede publiek. Daar wil ik verandering in brengen door de nieuwste onderzoeksprojecten op dit gebied uit te lichten. Deze week een interview met Kristin Kleber, die onderzoek doet naar belastingen in het Perzische Rijk.
Kristin Kleber
Kristin Kleber
Dr. Kristin Kleber is hoofddocent Talen & Culturen van het Oude Nabije Oosten aan de VU. Ze is gespecialiseerd in de sociale, legale, politieke en economische geschiedenis van Babylonië in het eerste millennium v. Chr. Sinds 2014 doet ze onderzoek naar belastingen in het Perzische Rijk, met name in de belangrijke provincie Babylonië en in het kernland Persis. Samen met twee promovendi en een postdoc neemt ze de archieven van Babylonische tempels, priesters en zakenlieden door, op zoek naar informatie over het Perzische belastingstelsel. Deze archieven tezamen omvatten tienduizenden kleitabletten, die desalniettemin maar een fragmentarisch beeld geven van een veel complexer geheel.
Kristin, je onderzoek richt zich op belastingen in het Perzische Rijk. Op welke manier draagt dit project bij aan onze kennis van het Perzische belastingstelsel?
Op het moment hebben we niet genoeg getallen, niet genoeg kwantitatieve data om het Perzische belastingstelsel te reconstrueren. We weten ook niet hoe het innen van belastingen in zijn werk ging. Dit belastingstelsel staat nergens expliciet beschreven. Hoeveel belasting moet iemand bijvoorbeeld betalen op een stuk land van een bepaalde omvang? Wie int de belastingen en hoe lopen de administratieve lijnen? Door dit soort kwantitatieve en kwalitatieve data te achterhalen en naar patronen te kijken, kan het belastingstelsel worden gereconstrueerd. We proberen ook vast te stellen welke belastingen er zoal zijn en waarop zoal belasting wordt geheven.
Hoe kom je aan deze informatie? Hoe ga je te werk?
We onderzoeken de twee belangrijkste tempelarchieven – de Ebabbar van Sippar en de Eanna van Uruk – en alle bekende privéarchieven op zoek naar relevante informatie. Het gaat om meer dan tienduizend kleitabletten, dus je moet van tevoren goed weten welke informatie je nodig hebt. De relevante informatie komt terecht in een database.
Een bijkomend probleem is natuurlijk dat het bronmateriaal fragmentarisch is…
Dat klopt. Daarom zijn de kwalitatieve data ook zo belangrijk. Wie int de belastingen? Hoe lopen de administratieve lijnen? De kans dat belangrijke informatie simpelweg aan onze aandacht ontsnapt blijft echter bestaan…
Volgens Herodotus was Darius (r. 522-486 v. Chr.) de eerste Perzische koning die belastingen hief, maar dit is in twijfel getrokken begrijp ik?
Nee, dat is inderdaad niet vol te houden. In het archiefmateriaal is te zien dat ook de voorgangers van Darius belastingen hieven. Cyrus, de eerste Perzische koning, lijkt het belastingsysteem bovendien direct van zijn Babylonische voorgangers te hebben overgenomen. Dus nee, Darius was niet de eerste Perzische koning die belastingen hief. Wel komen er in de loop der tijd nieuwe belastingen bij.
Wat weten we tot nu toe over de verschillende soorten belasting die werden geheven?
De belangrijkste basis voor belasting was grondbezit. Daarnaast moest het tempelpersoneel, dat inkomsten vanuit de tempel ontving, een deel van deze inkomsten afdragen. De buurt waarin je woonde of het beroep dat je uitoefende lijkt ook invloed te hebben gehad op de hoogte van de belastingen. Verder waren er nog allerlei soorten tol, bijvoorbeeld op het gebruik van bepaalde bruggen of straten. Deze belastingen werden in zilver betaald, maar ook in natura. Zo kon een boot bijvoorbeeld als tol een deel van de vracht afstaan. Militaire dienst of corveearbeid vielen ook onder ‘belasting’. De Perzen hadden altijd behoefte aan menskracht. Rijke Babyloniërs betaalden liever een bedrag aan zilver, dan dat ze werkten of in het leger moesten dienen.
Dat klinkt erg complex allemaal. Is het niet mogelijk dat veel van deze belastingen ad hoc werden geheven, wanneer de Perzen geld nodig hadden?
Daar lijkt het inderdaad op. We zien ook dat mensen zich in de schulden steken wanneer de belastingen onverwacht weer omhoog gaan. Dit zie je vooral in tijden van crisis, bijvoorbeeld tijdens de opstanden tegen Darius in 522 en 521 v. Chr. en in de strijd om de troonopvolging van Artaxerxes I in 424 v. Chr. Daarnaast deden zich in de late zesde eeuw v. Chr. regelmatig hongersnoden voor. Het lijkt erop dat er sprake was van een droge periode. Tijdens dit soort hongersnoden zie je ook de misdaadcijfers stijgen.
Wacht eens even… Is het niet mogelijk dat het succes van de Perzische veroveringen samenhangt met een langdurige droogte in het Midden-Oosten?
Ik weet niet of je dat kunt zeggen. De hongersnoden lijken gebonden te zijn aan bepaalde jaartallen. Er was dus geen sprake van een decennialange crisis. Er zaten ook goede jaren tussen. Het is wel mogelijk dat dergelijke hongersnoden werden verergerd doordat het volk voor de Perzische veroveringstochten moest betalen.
Het lijkt me in elk geval belangrijk om de rol van dit soort droge periodes niet te onderschatten…
Dat ben ik zeker met je eens. Hier is nog nauwelijks onderzoek naar gedaan. Ik heb er in 2012 een artikel over geschreven in het Zeitschrift für Assyriologie, maar ik ben van plan er in de toekomst meer over te schrijven. Ik heb inmiddels meer tekstmateriaal verzameld. Een ander idee voor de toekomst is om na te gaan hoe de belastingen zijn uitgegeven. Op het moment heb ik dus voldoende toekomstplannen.
Volgende week interview ik Rolf Strootman, docent geschiedenis van het Midden-Oosten en Centraal-Azië. Hij doet onderzoek naar de rol van handelsroutes en sociale netwerken in de opkomst van het Perzische Rijk.